Wszystko, co literatura dawna, język książkowy, nawet ortografia nasza Czechom zawdzięczają, znane jest aź nadto i nie myślimy faktów, począwszy od panowania Wacławów, od tłumaczenia Psałterza i pieśni nabożnych, od powoływania Czechów na katedry krakowskie, od naśladowania wszystkiego co czeskie (w administracyi. wojskowości, nawet w monecie), zestawiać ani wyliczać. Na dworze Zygmuntow-skim przełamują się te wpływy ; z roli odbiorców czy uczni przechodzimy sami na mistrzów i zaczynają się od nas Czesi zapożyczać, przynajmniej w literaturze, tłumacząc nasze pieśni nabożne, postyle, traktaty, tragedye, dya-logi. Wymiana ta literacka, ta cecha X/I wieku, sięga tak daleko, źe czeskie teksty mogą nam zastąpić polskie i na odwrót. Nie mamy n. p. »War-wasa« Rejowego ani »Trajedji żebraczej« (prócz arkusza początkowego): czeskie ich tłumaczenia czy przeróbki mogą nam na razie, a może i muszą na zawsze brak ten zastąpić. W roz-prawce o pieśniach a dumach rycerskich XVI. w. wspomina prof Winda-kiewicz pieśń (niedochowaną) o znakomitych czynach króla Macieja—(może totasamapieśń,co »o węgierskim królu«, wspomniana r. 1556 i 1561), będzie może również tłumaczeniem pieśni czeskiej, w XVI. wieku często przytaczanej.

W wymianie tej literackiej, bratniej, panslawistycznej, jakbyśmy ją dzisiaj nazwali, odegrały wcale znamienną rolę czeskie Frantova Práva z r. 1518. Przetłumaczono je u nas wcześnie ; rozmaite inwentarze księgarskie (po Szar-fenbergu z r. 1547, a następnie po Bric-kyerze z r. 1573 i Hubnerze z r 1591) notują »lus Frantorum, Frantowe prawa, Frantowskie prawa«, lecz nie odnaleziono żadnego egzemplarza i musimy się na razie czy na zawsze czeskim oryginałem zadovolié, t. j. nie możemy oznaczyć, czy polski tekst dosłownie czeski powtarzał, czy też wolniej sobie poczynał

I czeski tekst, cytowany nieraz w dawnej literaturze, do niedawna był zupełnie nieznany. Znalazłem go w katalogu druków Ces. akademii petersburskiej i uwiadomiłem o tom prof. Z i-brta, który do Pragi rzecz sprowadził i świeżo w publikacvach akademickich

(wydawanych tak ozdobnie i starannie, źe nas chudopachołków aź zazdrość bierze), ogłosił: Frantowe Práva, tekst prvotisku norimberského z r. 1518. vydal etc, Praga 1904, ze znakomitym wstępem na XXXIV. str.. tekstem, str. 1—21, i dodatkami, 31—66. Tom petersburski pewnie z łupów polskich pochodzący jak i inne straroczeskie unikaty, o czem Zibrt jednak nie wspomina — do biblioteki akademickiej wpłynęła przecież nieświeska i kodeń-ska ! — zawiera sześć druków czeskich z lat 1510 do 1543, ostatni, szósty, nasze »Frantowy Prawa«. Vexatio dat in-tellectum — tę same maksymę cytuje M. Bielski w komedyi 1557. r. w przedmowie ! — trapienie dawa rozum. N. M. Z. W. (to jest hasło autorskie: Na-diege ma z wysosti, jak je w całości na jego druku norymberskim czeskiego »Hortulus animae zahrádka dussie« — który nam również niezachowany polski z r. 1527 , Wietorowy, zastąpić może na razie — czytamy). Autor jest Jan Mantuan Fencl z Pilzna i przypisuje rzecz swoją pilzieńskiemu mieszczaninowi Janowi Jiłkowi, niby odebrawszy polecenie wydrukowania praw a reguł cechu frantowego od p. »Johannes .Franta, physicus Plzenski« (nibi jak Rej się w drugiem wydaniu Facecyi 1574. r. jako doctor eivitatis lubiinensis po-depisał (Obsah) . .

Franta albo Frant, to nazwa »dobrego towarzysza«, kumpána i nic więcej. U nas wywodzono ją od niemieckiego Freund, besztefranty z Beste Freunde, ale to bajki; również bajką wywód od (Sebastyana) Branta, ojca całej tej literatury (przez »Narrenschiff« z r. 1494). Frant jest niemieckie Fant z upodobnieniem do nazwy Franty, t. j. Franciszka — por. niem. Hänseln (od Hans) szydzić z kogo, nasze Fryc, fry-cówka, frycować od Fritz (Karłowicz dziwi się, źe w niemieckim Fritz niema naszego znaczenia, ale jest w czeskim podobne, fryckovati u Korandy w XV. wieku). O jakimś istotnym cechu fran-towskim niemoże więc być mowy, taki to cech jak pijacki np., wymyślony żartem dla różnych »nabzdyżywych" niedbalców, światowców; jeszcze u Mączyń-skiego znajdujemy go pod »sodahs, towarzysz biesiadniczy«. Dlatego jeszcze dziś między Kaszubami frantówka o